Als je ervan uitgaat dat divers eten voor mensen gezond is, geldt dat dan ook voor koeien? En proef je dat in het eindproduct?

Op het 80 ha grote Hof zum Walde in het prachtig gelegen Spijk, bieden Emiel en Esther Stam ons een kijkje in hun bedrijf. In de zomer van 2018 met het extreem droge weer, viel het Emiel op dat de kruiden groen bleven in tegenstelling tot veel grassen. Hij besloot niet te kiezen voor kunst- en vliegwerk om droogte te lijf te gaan, maar om te gaan experimenteren met kruidenrijke mengsels voor zijn graslanden. Vanuit leergierigheid en nieuwsgierigheid verdiepte hij zich in kruiden en zaaide twaalf hectare in met een eigen mengsel. Het resultaat was positief. De koeien aten meer van het smakelijke voer en de productie ging omhoog. Vooral hooi werd heel erg gewaardeerd door de dieren.

Inmiddels is 90 % van de graslanden kruidenrijk grasland. De bodem blijkt een goede basis voor kruiden te zijn. Het is een voor klei afgegraven gebied, waar het grondwater ondanks de nabijheid van de Rijn, diep zit en het kalkgehalte relatief hoog is. We lopen door een perceel waar twee jaar geleden een mengsel van dertig soorten kruiden is ingezaaid, inclusief een aantal rode lijst soorten. De grasmat is hoog, vol en divers en de deelnemers van het Praktijkexperiment kruidenrijk grasland Groesbeek-Ooijpolder zijn oprecht verbaasd. Zelfs soorten als beemdkroon, barbarakruid, wilde marjolein en hysop staan er tussen de productieve glanzende grassoorten. ‘En blijven die kruiden dan staan over de jaren?’ is een van de vragen. Dat hangt erg af van het beheer. Emiel probeert slim te variëren in maaien en beweiden en laat de vegetatie in de zomer een keer goed uitgroeien, zodat de soorten zichzelf kunnen uitzaaien. Deze snede wordt dan gevoerd aan droge koeien en jongvee. Ongewenste soorten als distels, zuring en jacobs- kruiskruid, uit aangrenzend Natura 2000 gebied, worden met de hand uitgestoken, want met chemie gaan ook de andere kruiden dood. “Naast de ganzen zijn dat de grootste uitdagingen voor het ontwikkelen en behouden van een gevarieerde en robuuste mat.”

Naast het maaien en beweiden, zijn ook de mestgift en de zaaiomstandigheden een belangrijke factor in het ontwikkelen en op peil houden van een kruidenrijk grasland. “Trek niet te snel conclusies” is ook een advies. Sommige kruiden zie je pas in het tweede of derde jaar. De weersomstandigheden kunnen voor veel verschillen zorgen in dezelfde mengsels. Van doorzaaien is Emiel geen fan. Met een oppervlakkige bewerking van kopeg en frezen heeft hij het beste resultaat. De kunstmestgift, die hij nu in het voorjaar toedient als de klavers nog op stoom moeten komen met hun stikstofbinding, wil hij zoetjesaan afbouwen. Nu er op vrijwel alle percelen kruidenrijk grasland is, maakt Emiel zich niet meer zo druk over de exacte samenstellingen. Door de variatie in de ondergrond, het beheer en de soorten ontstaat er over het hele bedrijf gezien een gevarieerde maaltijd voor de koeien. “Dan maakt het niet zoveel meer uit of er hier meer margriet staat en elders meer esparcette.”

Ongeveer gelijk met de keuze voor kruidenrijk grasland is Esther Stam begonnen met het verzuivelen van 10% van de melk tot een heel palet aan zuivelproducten. Tot hun eigen verbazing ging de verkoop goed lopen. Spijk ligt ver van grote steden, maar ligt wel in een prachtig gebied waar steeds meer recreanten en toeristen komen. Bovendien ligt Duitsland zeer dichtbij. Daar wonen consumenten die smaakvolle producten waarderen en er ook voor willen betalen. Corona leidde tot een vliegende start in de korte keten. Het kleine winkeltje is inmiddels uitgebreid tot een prachtige winkel met horeca in een van de historische stallen.

De volgende vraag die nu onderzocht wordt is of het kruidenrijke voer ook leidt tot een andere samenstelling en smaak van de melk. Excursies naar Zwitserland en Frankrijk, waar ze natuurlijk al lang weten dat die relatie er is, inspireren Emiel en Esther om naast de zuivel ook te gaan verkazen. Friesland Campina in Leeuwarden doet intussen onderzoek naar het gedrag en het effect van 1700 soorten moleculen in de melk. “Ik hoop dat de investering in de kruiden en de verwerking uiteindelijk beter te verwaarden is”, zegt Emiel.

Emiel Stam met de groep belangstellenden in het kruidenrijke grasland van Hof zum Walde in Spijk

In een eindrondje delen de gasten van de zuidkant van de rivier hun complimenten. “Mooi om te zien hoe je je bedrijf kunt analyseren en ziet waar de ontwikkeling nog zit”. “Ik wilde kruidenrijk op mijn huiskavel niet hebben, maar als ik het hier nu zie, dan is het een overweging waard”. De biologen onder hen zijn vanzelfsprekend enthousiast over de soortenrijkdom van de kruiden en daarmee de insecten, vlinders, vogels die daarvan profiteren. Al met al: neem het pondje in Millingen, fiets naar Spijk en trakteer jezelf op heerlijke taart of hangop en binnenkort ook een stukje kaas.

Dit is een bericht van Tiny Wigman voor het project “Productief Kruidenrijk Grasland” van Living Lab Ooijpolder – Groesbeek en Stichting Via Natura
Kijk voor meer informatie over Living Lab op de website van de Radboud Universiteit.

Mede mogelijk gemaakt door: